L'approche laïque

1. Podejście sekularyzacyjne

Rozwój sekularyzacji miał miejsce początkowo w okresie oświecenia, a następnie dzięki teoriom socjologicznym, a zwłaszcza Karola Marksa, Emila Durkheima oraz Maxa Webera. Ważną cechą oświecenia był fakt, iż krytykowano wówczas dotychczasowe podejście do religii oraz przypisywano dużo większe znaczenie siłom natury. Przeciwstawiano się dogmatom wiary, a także odrzucano wiedzę objawioną. Istotna stała się wiara w rozum jako źródło poznania otaczającego świata . Rozumowe poznanie świata było gwarantem uwolnienia od zależności wobec autorytetów, w tym kościoła. Religie stały się więc wrogiem postępu, dlatego zaczęto zastanawiać się nad ich znaczeniem w przyszłości. Wielu myślicieli uważało nawet, że religia będzie w przyszłości niepotrzebna, a z czasem nawet zniknie.

Wykształtowało się wiele nurtów, które na wiele sposobów postrzegały rolę i miejsce Stwórcy we wszechświecie. Pojawił się np. deizm uznający istnienie Boga, jednak zakładający, że Stwórca nie ingeruje w naturalny porządek rzeczy oraz ateizm całkowicie odrzucający ideę Boga ze względu na brak możliwości udowodnienia jego istnienia.

W XIX wieku, badacze, a wśród nich Marks, Durkheim i Weber próbowali wykazać różnicę pomiędzy społeczeństwami przednowoczesnymi i nowoczesnymi w zakresie roli i miejsca religii. Każdy z autorów miał własną teorię na temat przyszłości społeczeństwa. Koncentrowali swoje zainteresowania na przemianach zachodzących zarówno w życiu jednostki jak i społeczeństw, które weszły na drogę rozwoju.

Durkheim dostrzegał wspólne obszary zainteresowań dla nauki i religii. Dla nauki będą to kategorie poznania wywodzące się z religii, zaś dla religii będzie to zainteresowanie naturą, człowiekiem i społeczeństwem. Nauka stała się zdaniem Durkheima doskonalszą formą myśli religijnej, dlatego zacznie przejmować od religii funkcję wyjaśniającą, a nawet będzie mogła ją lepiej wypełnić. Zdaniem Durkheima religia przetrwa, jej funkcje się nie zmienią, natomiast zmieni się jej nośnik. Wpływ religii na życie jednostek zostanie ograniczony, natomiast rozpocznie się proces konstruowania własnej świadomości .

Z kolei Weber uważał, że istotny w modernizacji był proces racjonalizacji sfery religijnej. Wpłynęło to na racjonalizację innych sfer życia społecznego, a co się z tym wiąże, również na wzrost znaczenia poznania naukowego. Religijna racjonalność została więc zastąpiona przez racjonalność naukową, w konsekwencji ta pierwsza została zepchnięta do sfery irracjonalnej. Istotny w teorii Webera był proces odczarowania świata, który polegał na eliminacji sił magicznych i religijnych z życia społecznego. Twierdził, iż religia może istnieć w nowoczesnych społeczeństwach, ale jedynie w formie sprywatyzowanej.

Natomiast Marks utrzymywał, że religia zniknie razem z nastawieniem społeczeństwa, w którym zostaną wyeliminowane warunki dla dominacji i wyzysku. Przyczyną zmiany nastawienia jest zmiana w zakresie środków produkcji. Marks sądził, że zanikowi religii będzie towarzyszyło rozwijanie się społeczeństwa, które nie będzie potrzebowało religii do wytłumaczenia warunków, w których żyje. Nie będzie zatem potrzebny jej iluzoryczny wpływ.

2. Socjologia religii jako dyscyplina naukowa

Zainteresowanie religią w ramach refleksji socjologicznej wzrosło w latach 40. XX wieku, a od lat 50 do 60 zaczęto obserwować transformację religii od socjologii wyznaniowej do socjologii religii, której celem stało się badanie zjawisk z nią związanych. Zaczęto zastanawiać się nad obserwowanymi zjawiskami i stosowanymi pojęciami, a ograniczono gromadzenia danych na temat instytucjonalnej religijności, tak jak to czyniono wcześniej .

Pojawiły się dwa ujęcia religii: substancjalne i funkcjonalne. Pierwsze polegało na określeniu istoty religii, drugie zaś polegało na wskazaniu funkcji religii (np. ochrona przed chaosem, nadawanie znaczenia ludzkiej rzeczywistości czy porządkowanie biografii w sensowną całość). Istotne było również pojęcie pluralizmu, co w religii oznacza współistnienie różnych religii bądź różnych grup w ramach tej samej tradycji religijnej .

3. Zjawisko, teoria a paradygmat sekularyzacji

Termin sekularyzacja pojawił się w latach 50. XX wieku. Pojęcie wywodzi się od łacińskiego saeculum, które posiadało wiele znaczeń, w języku kościelnym wyróżniono dwa:

a) powrót osoby duchownej do "świata" i jego pokus,

b) księża mieszkający w "świecie", w odróżnieniu od innych duchownych pozostających w klasztorach ;

W czasach nowożytnych natomiast, pojęciu temu przypisywano konfiskatę i przejmowanie ziem oraz innych nieruchomości należących do Kościoła.

Obecnie pojęcie stosuję się w celu wskazania:

a) procesu tracenia prestiżu i znaczenia religijnych symboli ;

b) zjawiska wzrastającego dostosowania się społeczeństw do świata ;

c) wycofania religii do sfery prywatnej ;

d) oddzielenie się sfery świeckiej od religijnych instytucji i norm ;

e) przekształcenia wierzeń religijnych i instytucji

...